Strona Główna
O Rocie
Rolla
Historia
Źródła
Opracowania
Strój
Broń
Ekwipunek
Galeria
Zaciąg
Linki
Gdzie i Kiedy
Forum
Strój
Na tej stronie znajdziesz informacje dotyczące naszej rekonstrukcji stroju hajduka.




czapa Hajduk Maciek delia
zupan koszula
pas
spodnie buty


Czapa


     Z czapkami noszonymi w XVII wieku w Polsce związanych jest kilka ciekawych zwyczajów. Łukasz Gołębiowski w dziele "Ubiory w Polszcze" z roku 1830 tak pisze o czapkach:

    (...) Zdjęciem czapki należną cześć wyrządzano, stąd powstały przysłowia: "czapką a papką" lub "czapką, chlebem i solą, ludzie ludzi niewolą". Jeśli kto niebaczny tej czci starszemu i poważniejszemu nie okazał, odzywano się: "Cóż to, przyćwiekował kto Waści czapkę?" lub: "Przyrosłaż (przymarzłaż) to czapka do głowy?" Ugrzeczniony Polak, mając pocałować rękę damy, kładł na swej dłoni czapkę, na której dopiero położona rączka odbierała jego pocałowanie; mając co ofiarować, podawał również na czapce. Czapka i w tańcu nieodstępna była: to w ręku ją trzymano, to pod pachą, to zawieszano na szabli. Jeszcze jeden piękny obyczaj: dawniej u nas sędzia, potwierdzając kupno jakiego majątku, brał czapkę od tego, który przedawał, a kładł ją na głowę kupującego (Groicki "Porządek sądów"), przenosząc tym sposobem symbolicznie zwierzchnictwo nad dobrami (...)

     W "Encyklopedii Staropolskiej" Zygmunta Glogera możemy też znaleźć następujący fragment:

     (...) Polacy nie siadali nigdy do jedzenia mając czapki na głowie. Nawet w mróz, gdy siedli do posiłku, żegnając się, zdejmowali czapkę z głowy, a przywdziewali dopiero po spożyciu śniadania, obiadu czy wieczerzy. Obyczaj ten, płynący z czci dla chleba jako daru Bożego, wspólny niegdyś wszystkim warstwom rolniczego narodu, zachowuje dotąd bardzo ścisle lud wiejski w wielu okolicach kraju. Co innego znaczyło "czapkę na stole położyć". Czynili to tylko goście hardzi lub wielmożni. To też znajdujemy u Rysińskiego przysłowie z czasów zygmuntowskich: "Kto ma 6 koni w wozie, tysiąc złotych w szkatule, a pannę we dwu milach, ten może czapkę na stole położyć". (...)

     W XVII wieku nakrycia głowy dzieliły się na wiele typów. Wystarczy przytoczyć fragment dzieła "Ubiory w Polszcze" Łukasza Gołębiowskiego z 1830 roku, by zrozumieć jak trudno byłoby opisać dokładnie wszytkie ich rodzaje:

     (...) Okrycie głowy, część ubioru Polaka, do różnego stanu, wieku, do stroju i do pory roku zastosowana. Książęcą czapką nazywano mitrę, biskupią infułę, kołpak odznaczał senatorów, księży - jarmułka i pjuska, jezuitów - czapka bobrowa, uboższą szlachtę i mieszczan - kapuza, chłopów - kuczma (zwłaszcza na Rusi). Po chrzcie kapłan małym dzieciom dawał białą czapeczkę; upominkiem rodziców chrzestnych bywała czapeczka dziecinna z materyi z bramką koronkową lub muślinową, albo i płócienną u uboższych. Wiek młody nosił patryotki, konfederatki, od Węgrów przejęte magierki, od Niemców mycki, od Rusinów szłyki; poważniejsi mężowie szkarłatne czapki gładkie, albo z kutasem takiegoż jedwabiu, srebrnym lub złotym. W zupełnym i wytworniejszym ubiorze, jakiej materyi i koloru był kontusz, taki musiał być i wierzch czapki, a baranek tak dobrany, ażeby odbijał przyjemnie. Były czapki nocne, duchenki, zimowe z futra, skrzydlaste z 4 cyplami (zawiązywanymi na krzyż na wierzchu) zwane zawieruchami, letnie materjalne z barankiem jedwabnym albo z daszkiem dla ochrony od słońca. Wedle mody: okrągłe, podłużne, nizkie, wysokie, czworograniaste i t. p. Różnica była i w sposobie noszenia: wdziewano na bakier, nasuwano mocniej na głowę, wierzch na tył spuszczano albo naprzód, aby chronił od promieni zbyt rażących(...)

     Z wszystkich wymienionych powyżej typów nakryć głowy poniżej opisane zostały magierka i kołpak. Żródła jakimi dysponujemy wskazują, że były to najbardziej popularne wśród hajduków nakrycia głowy.

Kołpak


     Kołpak to czapka pochodzenia tureckiego, uszyta z sukna lub filcu w formie rękawa, czasem cylindrycznego, czasem zwężajacego się. Rękaw ten był obszyty dookoła futrem. Uboższe warstwy społeczne obszywały kołpak futrem baranim, bogatsze lisim, rysim, wilczym lub nawet sobolowym. W użyciu było też futro niedźwiedzie i bobrowe. Przykładowy kołpak można zobaczyć na dekoracji stiukowej z kościoła w Tarnowie z ok. 1640 roku, przedstawiającej żołnierza ze śmiercią:


Kołpak


     Kołpaki mają również na głowach niektóre z postaci, przedstawione na rycinie w książce Abrahama de Bruyn pt. "Habits de diverses nations" z roku 1581:

Kołpak    Kołpak


     Jak widać na tych rycinach kołpaki były często przystrajane piórami i broszami. Na zdjęciach poniżej można zobaczyć współczesną rekonstrukcję kołpaka na głowach członków odddziału:

Rekonstrukcja kołpaka    Rekonstrukcja kołpaka


Magierka


     Magierka, zwana również batorówką i madziarką, była czapką pochodzenia węgierskiego, która stała się popularna w dawnej Rzeczpospolitej za panowania króla Stefana Batorego. Czapka ta była okrągła, z płaskim lub lekko zaokrąglonym dnem, wykona z grubego sukna lub filcu. Jej nazwa pochodzi od węgierskiego słowa Magyar oznaczającego Węgry. O popularności magierek świadczy przysłowie z czasów panownia Zygmunta III "Koń turek, chłop mazurek, czapka magierka, szabla węgierka.", które znaleźć można u Zygmunta Glogera w "Encyklopedii Staropolskiej". Przykładowe magierki przedstawione są na poniższym zdjęciu, pochodzą one z Węgier z muzeum w Debreczynie:

Magierka


     Magierki oraz różne sposoby ich noszenia mozna też zobaczyć na głowach niektórych postaci przedstawionych na rycinie w książce Abrahama de Bruyn pt. "Habits de diverses nations" z roku 1581:

Magierka    Magierka    Magierka


     Magierki noszą również hajducy z 1605 roku przestawieni na tzw. rolce sztokholmskiej, poniżej przykładowy członek oddziału milicji miejskiej miasta Kazimierz:

Magierka


     Ciekawe zastosowanie magierki przedstawione jest na tzw. wzorniku obrań z Gołuchowa z 1620 roku. Jak widać mogła ona również służyć jako uchwyt na fajki:

Magierka


     Współczesną rekonstrukcję magierki można zobaczyc na zdjęciu poniżej:

Rekonstrukcja magierki